رنگ ها در آثار سهراب...
درمقالة «روانشناسی رنگ در اشعار سهراب سپهری»
نویسنده می خواهد از راه توجه به بسامد واژگانی رنگها با روشی علمی به ویژگیهای اخلاقی، رفتاری شاعر پی ببرد و عمق جهان بینی او را باز شناسد.
خلاصه مقاله ؛
چون هدف شعر و ادبیات امروز، دست یافتن به شناخت عینی و جزئی تازه ای از «خود» و «جهان» است تا مردم بتوانند برای تحقق بخشیدن به نظم مطلوب عصر خویش از آن یاری جویند»1،رنگ می تواند بهترین عنصر در این شناسایی باشد. از آنجا که هر انسانی از محیط طبیعی خویش متأثر است و بسته به روحیه یا مسلک و اندیشه خویش به رنگی خاص علاقه دارد و بدان عشق می ورزد یا از رنگی دیگر متنفر است، انعکاس این تمایل با تنافر همواره در تمام عرصه اعمال و گفتار و نوشتار او جلوه می نماید.
رنگ ها
[...]اساساً نگاه شاعران معاصر، جنبشی از درون به بیرون است؛ یعنی آنان می کوشند تا با استفاده از عناصر عینی گرا چون طبیعت و محیط پیرامون به تداعی تصورات ذهنی و روحیات شخصی بپردازند. برای همین است که بیشتر تصاویر شاعران معاصر، شخصی و برگرفته و برخاسته از محیط، اجتماع و حوادث شخصی زندگانی آنان است.
از آنجا که شعر امروز حاصل تجربیات شخصی و اجتماعی و متأثر از روحیات و عواطف روانی شاعران است، شناخت فراز و نشیبهای زندگانی شاعر امروزی تقریباً ضروری است؛ چرا که شاعر امروزی به دلیل پیروی نکردن از سنت گرایی کهن، تقریباً مستقل از دیگران عمل می کند و از شعر به عنوان ابزاری برای بیان عقاید واحساسات خود و حتی ابزاری به منظور رسیدن به اهداف سیاسی و اجتماعی استفاده می کند. لذا تأثرات سیاسی و اجتماعی و زندگانی شخصیت شاعر معاصر با گزینش واژگان، به ویژه رنگها در ارتباط مستقیم است.
« تحلیل روانشناسی رنگ در آثار سپهری »
برای این منظور نخست بسامد واژگانی که به طور صریح به رنگ اشاره داشته اند در جدولی نشان داده شده، سپس بسامد صفات تداعی کننده رنگ در دیوان سپهری در جدولی دیگر ارائه شده است.
همان گونه که در جامعه آماری مشاهده می شود، رنگ سبز پر کاربردترین رنگی است که در هشت کتاب سپهری جلوه می کند و به دنبال آن، رنگ سیاه ـ که بیشترین نقش آن در دو اثر اولیه او، یعنی مرگ رنگ و زندگی خوابهاست ـ آبی از بیشترین بسامد برخودار است. اما همان گونه که بیان شد، رنگ سیاه در جهان بینی او چندان مطلوب نیست و اصلاً مایه تنفر سهراب است . واقعیت این است که شخصیت آرام، مطمئن، مصلح و آرمانخواه سپهری در تحلیل روانشناسانه رنگهای سبز و آبی دیوان او نهفته است.
سبز
رنگ سبز، تأثیری آرام بخش بر ذهن دارد؛ ایجاد زندگی می کند و همچنین احساسات را آرام می کند و شادی را به قلب می آورد.
در روانشناسی رنگها آمده است: « انتخاب کننده رنگ سبز دارای صفات روحی اراده در انجام دادن کار، پشت کار و استقامت است. سبز مایل به آبی نمایانگر عزم راسخ، پایداری، و مهمتر از همه، مقاومت در برابر تغییرات است. انتخاب کنندگان رنگ سبز اصلاحگرانی هستند که مایل به اصلاح وضع موجود هستند. و شخصی که رنگ سبز را انتخاب می کند مایل است تا عقاید خود را به کرسی بنشاند و خود را به عنوان نماینده اصول اساسی و تغییرناپذیر معرفی کند و می خواهد به دیگران پند و اندرزهای اخلاقی دهد.»
با نگاهی به آثار میانی و پایانی سپهری، رد پای این خیرخواهی و اصلاح طلبی (رفورمیسم) را می توان به خوبی مشاهده کرد. «سبز موجب نرمش پذیری اراده نیز می شود و همین نرمش پذیری به شخص امکان ایستادگی در برابر مشکلات را می دهد؛ زیرا از طریق این ایستادگی است که شخص می تواند کاری را به انجام برساند و بدین سان موجب احترام بیشتر برای خود می شود.»
در این میان، علاقه سپهری به رنگ آبی، واقعیتی انکارناپذیر و اظهار علاقه سپهری به رنگ آبی در کتاب «اتاق آبی» خود بیان کنندة این ادعاست. آبی رنگ اندیشه است و سهراب در پناه آرامش آن می اندیشید و در انتقال آن افکار به دیگران همواره می کوشید.
نتیجه گیری؛
سپهری در دوره ای از زندگی شخصی خویش، یعنی از زمانی که در تهران تحصیل می کرد و دراجتماع حضور فعال داشت تا زمانی که خود را از کارهای حزبی و اجتماع پر آلام و مکتب رمانتیسیسم رها نکرده بود، همواره مضطرب و نگران بودو به دنبال آرامش و رهایی از کشمکشهای روحی و روانی خویش می گشت که کاربرد و انتخاب رنگهای تیره در آثار اولیه او حکایتگر این نکته است؛ چرا که به اعتقاد روانشناسان، انتخاب رنگ سیاه بیانگر نفی خود و اعتراض به سرنوشت خویش است.
سرانجام، وجود رنگهای اصلی و روشن در کتاب چهارم به بعد سپهری، نشان از شخصیت بهنجار و با ثبات ، پویا، مطمئن، تأثیرگذار و اصلاح طلب اوست. شخصیت زنده و پویایی که با واژگان و واژه های رنگین اشعار خویش، همواره انسان را به تکاپو و تحرک وا می دارد و به سیر و سفر در انفس و آفاق دعوت می کند . او اساساً چه در سطح کلمه ـ چون گزینش واژگان رنگین ـ و چه در سطح کلام ـ بویژه در اشعاری چون مسافر، صدای پای آب، نشانی، پشت هیچستان و . . . همواره انسان را به تلاش و تکاپو برای رسیدن به حقیقت دعوت می کند و در رسانیدن « من فردی» به «مای جمعی» یک تنه می کوشد.